Σύμφωνα με το σκεπτικό, η Ένωση Κέντρου θα λειτουργούσε στις εκλογές του 1961 ως σοβαρή εναλλακτική λύση για όσους ψήφισαν το 1958 την ΕΔΑ κυρίως βάσει αντι-καραμανλικών και γενικότερα αντι-δεξιών κριτηρίων, χωρίς όμως να είναι οπαδοί της Αριστεράς. Με αυτόν τον τρόπο θα αποφεύγετο το απευκταίο σενάριο μιας διπολικής αναμέτρησης Αριστεράς – Δεξιάς, λίγα χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου.

Δεν αρκούσε όμως μόνο αυτό. Ήδη από τα τέλη του 1958 είχαν ενεργοποιηθεί τα αντανακλαστικά του σκληρού μετεμφυλιακού κράτους, με στόχο την εκπόνηση σχεδίων για την αντιμετώπιση μιας πιθανής σύγκρουσης οπαδών της Αριστεράς με τις αστικές δυνάμεις. Το λεγόμενο «Σχέδιο Περικλής» εξέταζε όλα τα πιθανά σενάρια μιας αναμέτρησης «Γαλάζιων – Κίτρινων», παρουσιάζοντας παραλλήλως και τους τρόπους πιθανής δράσης και καταστολής. Επρόκειτο για την αναθεωρημένη μορφή ενός σχεδίου του 1955, του αρχηγού της ΚΥΠ Αλέξανδρου Νάτσινα, στο επίκεντρο του οποίου είχαν τεθεί πλέον και οι μέθοδοι μείωσης του εκλογικού ποσοστού της ΕΔΑ.

Καθώς προχωρούσε ο προεκλογικός αγώνας, σε όλη την Ελλάδα και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο, είχε αρχίσει να μεγεθύνεται ένα κύμα βίας και τρομοκρατίας από όργανα της Αστυνομίας, αξιωματικούς των ΤΕΑ και παρακρατικούς. Υποψήφιοι βουλευτές και οπαδοί της Αριστεράς ξυλοκοπούνταν, ενώ τα γραφεία της ΕΔΑ στις μεγάλες πόλεις ήταν μονίμως περικυκλωμένα από άνδρες της Ασφάλειας, οι οποίοι παρεμπόδιζαν τη διανομή προεκλογικού υλικού του κόμματος. Καταγράφηκαν ακόμα και περιπτώσεις όπου χωροφύλακες και άλλοι αξιωματούχοι εκφώνησαν ομιλίες στις κεντρικές πλατείες χωριών, απειλώντας ότι αν εμφανιστούν στην περιοχή υποψήφιοι της Αριστεράς «θα καεί» ο τόπος.

Δύο εβδομάδες πριν από τις εκλογές, στις 13 Οκτωβρίου 1961, σε προεκλογική συγκέντρωση της ΕΔΑ στο Αιγάλεω πραγματοποιήθηκε επίθεση παρακρατικών -με την ανοχή των παρευρισκόμενων αστυνομικών- κατά τη διάρκεια της οποίας τραυματίστηκε σοβαρά ο 80χρονος πρώην υπουργός και υποψήφιος με το κόμμα Περικλής Αργυρόπουλος. Εκεί, ξυλοκοπήθηκε και ο πρώην βουλευτής της ΕΔΑ και ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς Σταύρος Ηλιόπουλος. Στις 26 Οκτωβρίου χωροφύλακας στον Επτάλοφο Θεσσαλονίκης πυροβόλησε δύο νεαρά στελέχη της ΕΔΑ που κολλούσαν αφίσες του κόμματος. Ο ένας εκ των δύο πέθανε λίγες ώρες αργότερα.

Τόσο την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών, όσο και την προηγούμενη, παρακρατικοί «εξαφανίζουν» εκλογικούς αντιπροσώπους και πολίτες ξυλοκοπούνται, ώστε να παραδειγματιστούν και οι υπόλοιποι. Το μήνυμα είναι ότι «ψήφος στην κάλπη της ΕΔΑ συνεπάγεται κυρώσεις».

Μέσα σε αυτό το κλίμα βίας και τρομοκρατίας, οι εκλογές διεξήχθησαν στις 29 Οκτωβρίου. Στις μεγάλες πόλεις όλα έδειχναν να κυλούν φυσιολογικά. Στην επαρχία, όμως, είχε κυριαρχήσει ο νόμος του ισχυρού. Η ΕΡΕ έλαβε 50,81%, η Ένωση Κέντρου 33,66% και η ΕΔΑ 14,63%. Σε σχέση με το 1958 η ΕΡΕ αύξησε το ποσοστό της κατά περίπου 9 μονάδες, το Κέντρο -αν υπολογίσει κανείς τη συνολική επιρροή των κομμάτων του φιλελεύθερου χώρου στις εκλογές του 1958- παρουσίασε αύξηση ψήφων μόλις 2,04%, ενώ η ΕΔΑ έχασε το 42% της δύναμης της.

Ο Καραμανλής αιτιολόγησε την άνοδο της ΕΡΕ ως αποτέλεσμα του ευνοϊκού κλίματος που είχε δημιουργηθεί για την κυβέρνηση λόγω της σύνδεσης με την Κοινή Αγορά, το κλείσιμο του Κυπριακού και την ισχυροποίηση της διεθνούς θέσης της χώρας. Λίγες μέρες μετά, άρχισαν να έρχονται στη δημοσιότητα και ορισμένα από τα κρούσματα της νοθείας: 117 εκλογείς ψήφισαν σε εκλογικό κέντρο της Νέας Φιλαδέλφειας χωρίς να είναι ούτε δημότες, ούτε κάτοικοι της περιοχής. Οι διευθύνσεις τους αντιστοιχούσαν σε άκτιστα οικόπεδα. Το ίδιο συνέβη με 583 ψηφοφόρους στο Αιγάλεω. 206 χωροφύλακες εμφανίζονταν να κατοικούν στην οδό Ρηγίλλης 18, ενώ 487 συνάδελφοί τους έλαβαν παρανόμως εκλογικά βιβλιάρια στη Θεσσαλονίκη.

Το παρασκήνιο

• Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έκανε την πρώτη προεκλογική ομιλία του την 1^η Οκτωβρίου 1961 στην πλατεία Αριστοτέλους της Θεσσαλονίκης. Στο συγκεντρωμένο πλήθος κυριάρχησαν τα αντικομμουνιστικά συνθήματα, συνοδευόμενα από τα αντίστοιχα πλακάτ. Οι επιθέσεις του Καραμανλή εναντίον της ΕΔΑ ήταν οξύτατες, ενώ ο μακεδόνας πολιτικός δεν παρέλειψε να καλέσει τους αντιπάλους της ΕΡΕ να ψηφίσουν την Ένωση Κέντρου και όχι την ΕΔΑ, αμφισβητώντας πάντως τη δυνατότητα των κεντρώων να δώσουν σταθερή και βιώσιμη κυβέρνηση στον τόπο. Καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου τα στελέχη της ΕΡΕ, αλλά και ο ίδιος ο Καραμανλής, εμφανίζονταν ιδιαιτέρως σκληροί κατά της Αριστεράς, σε βαθμό «αντικομμουνιστικής ψύχωσης», όπως έχει καταγραφεί χαρακτηριστικά στη βιβλιογραφία.

• Παράλληλα με την επιτροπή που είχε αναλάβει την αναθεώρηση του «Σχεδίου Περικλής», σε σχετική κινητοποίηση είχε προχωρήσει και η Υπηρεσία Πληροφοριών του Υπουργείου Προεδρίας (παρά τω πρωθυπουργώ). Διευθυντής της Υπηρεσίας Πληροφοριών ήταν ο στρατηγός Νικόλαος Γωγούσης, σημαίνον στέλεχος του ΙΔΕΑ κατά τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950. Μέλη της επιτροπής του «Σχεδίου Περικλής» και της Υπηρεσίας του Υπουργείου Προεδρίας συναποτέλεσαν τη Συντονιστική Επιτροπή για την εφαρμογή του. Ήταν οι: Αθανάσιος Φροντιστής, στρατηγός – Αρχηγός ΓΕΕΘΑ. Βασίλειος Καρδαμάκης, Αρχηγός ΓΕΣ. Αλέξανδρος Νάτσινας, Αρχηγός ΚΥΠ, Νικόλαος Γωγούσης, Διευθυντής της Υπηρεσίας Πληροφοριών. Θεόδωρος Ρακιντζής, Αρχηγός Αστυνομίας Πόλεων. Ηρακλής Κοντόπουλος, Αρχηγός ΓΔΕΑ. Γ. Μπάλλας, υποστράτηγος. Γεώργιος Παπαδόπουλος, αντισυνταγματάρχης ΚΥΠ. Οι τρεις κρίσιμες συσκέψεις για την εφαρμογή του Σχεδίου Περικλής έγιναν στις 4, 11 και 12 Αυγούστου του 1961. Όλοι οι συμμετέχοντες «παρέλασαν» αργότερα στα πρωτοσέλιδα εφημερίδων. Ορισμένοι εξ αυτών ήταν πρωταγωνιστές του πραξικοπήματος της 21^ης Απριλίου 1967.

• Οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου του 1959 με τις οποίες επικυρώθηκε η ανεξαρτησία της Κύπρου αποτέλεσαν το κυριότερο αντιπολιτευτικό ατού εναντίον της κυβέρνησης Καραμανλή, τόσο κατά τη διάρκεια της κοινοβουλευτικής περιόδου έως το 1961, όσο και στην προεκλογική περίοδο. Εμποτισμένη η ελληνική κοινωνία από το όραμα της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, αδυνατούσε να δεχθεί τις Συμφωνίες, οι οποίες έβριθαν ούτως ή άλλως πρακτικών προβλημάτων εφαρμογής. Το κέντρο μάλιστα δεν είχε διστάσει να χαρακτηρίσει τον Καραμανλή «εθνικό μειοδότη», υποστηρίζοντας ότι ο πρωθυπουργός είχε ανέβει στην εξουσία «με ξένα δεκανίκια», προκειμένου να κλείσει πάση θυσία το Κυπριακό Ζήτημα. Η καταγγελία των Συμφωνιών Ζυρίχης- Λονδίνου εντάθηκε από την Ένωση Κέντρου και μετά τις εκλογές του 1961, ενώ ο Παπανδρέου ως πρωθυπουργός προχώρησε στην ανατροπή τους και στην προώθηση της πολιτικής του «Εθνικού Κέντρου».

• Εν μέσω του εντεινόμενου κλίματος βίας που επικρατούσε στην ύπαιθρο, στις 19 Οκτωβρίου 1961 κατέφθασε στην Αθήνα ο εισαγγελέας Εφετών Θράκης Λυμπέρης Παπανδρέου, προκειμένου να ενημερώσει την κυβέρνηση για την κατάσταση και να εκφράσει την ανησυχία του για τον «κίνδυνο μη ελευθέρας εκφράσεως του λαϊκού φρονήματος και αδιαβλήτου διεξαγωγής των εκλογών». Την ίδια μέρα ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου Γ. Παπανδρέου επισκέφθηκε τον Δόβα για να καταγγείλει «περιστατικά τρομοκρατήσεως κεντρώων». Στις 21 Οκτωβρίου ο Παπανδρέου έκανε διάβημα και στον βασιλιά Παύλο. Σύμφωνα με πληροφορίες που διασταυρώνονται από διαφορετικές πλευρές ο Παύλος είπε στον Παπανδρέου ότι η βία έχει διαταχθεί και ασκείται μόνο εις βάρος της Αριστεράς και για «εθνικούς λόγους». Κατόπιν αυτού ο Παπανδρέου έφυγε ευχαριστημένος από τη συνάντηση και με νεότερες δηλώσεις του είπε πως «ο Δόβας είναι καλής θελήσεως».

• Τις μέρες που ακολούθησαν τις εκλογές στην Ένωση Κέντρου επικρατούσε προβληματισμός σε σχέση με τη στάση που θα έπρεπε να κρατήσει το κόμμα. Ο «ανένδοτος αγώνας» που αποφασίστηκε τελικά λίγο αργότερα, δεν ήταν εξαρχής δεδομένος και αυτό εξαιτίας των πολλών και διαφορετικών ιδεολογικών προσεγγίσεων που υπήρχαν μέσα στο κόμμα. Άλλωστε, ήταν φανερό και από τα εκλογικά αποτελέσματα ότι τόσο η βία, όσο και η νοθεία στράφηκαν εναντίον της ΕΔΑ και όχι του κέντρου. Ο Παπανδρέου, όμως, είχε αντιληφθεί την κοινωνική δυναμική που θα αποκτούσε μια ευθεία καταγγελία του δεξιού παρακράτους και των μεθόδων του. Όπως και τελικά έγινε. Πάντως, πρέπει να σημειωθεί ότι -πλην των άλλων- ο ανένδοτος αγώνας λειτούργησε και ως συγκολλητική ουσία της ετερόκλητης Ένωσης Κέντρου. Χωρίς αυτόν οι προοπτικές μακροημέρευσης του σχηματισμού ήταν σαφώς μειωμένες.

• Μεγάλη συζήτηση στο εσωτερικό της Αριστεράς προκάλεσαν τα δύο σημαντικά -κατά γενική ομολογία- προεκλογικά λάθη: Το πρώτο ήταν ότι αποφασίστηκε η συμμετοχή στις κάλπες όχι με το όνομα ΕΔΑ, αλλά ως Πανδημοκρατικόν Μέτωπον Ελλάδος. Η κίνηση αυτή λειτούργησε σαν μια αυτοενοχική προσπάθεια απόκρυψης της επιτυχίας του 1958. Το δεύτερο ήταν ο ίδιος ο στόχος που έθεσε το ΠΑΜΕ για τις εκλογές του 1961. Το σύνθημα ήταν λιτό και καθαρό: «ΠΑΜΕ πρώτο κόμμα». Εν μέσω της διεθνούς ψυχροπολεμικής έντασης, με νωπές ακόμα τις μνήμες του Εμφυλίου και με τις κρατικές δομές διαβρωμένες από τον αντικομμουνισμό, η Αριστερά επέλεξε να βάλει τον πήχυ όσο ψηλότερα γινόταν. Εκτός από σαφώς ανεδαφικός, ο στόχος λειτουργούσε ως ένα πιο ισχυρό κίνητρο ενεργοποίησης των παρακρατικών μηχανισμών. Λίγους μήνες αργότερα, το μέγεθος του λάθους αποτυπωνόταν σε εσωκομματική έκθεση του κορυφαίου στελέχους της ΕΔΑ και επί σειρά ετών κοινοβουλευτικού εκπροσώπου Ηλία Ηλιού.